Dự luật chi tiêu “One Big Beautiful Bill Act” của Tổng thống Donald Trump gồm những gì?

Tỷ phú Elon Musk phản đối Dự luật chi tiêu “One Big Beautiful Bill Act” của Tổng thống Donald Trump chủ yếu vì hai lý do lớn:

---

I. Nội dung chính của dự luật chi tiêu mà Elon Musk phản đối

Dự luật này được Hạ viện Mỹ thông qua ngày 22/5/2025, là một gói chi tiêu cực lớn và mang tính chính trị cao, với các điều khoản trọng yếu như sau:

1. Cắt giảm và điều chỉnh thuế

• Gia hạn và mở rộng cắt giảm thuế từ nhiệm kỳ Trump 1 (2017).

• Miễn thuế cho tiền boa và giờ làm thêm (được coi là giúp tầng lớp lao động).

• Tăng khấu trừ thuế cho người từ 65 tuổi trở lên.

• Tăng giới hạn khấu trừ thuế tiểu bang và địa phương (SALT) từ 10.000 USD lên 40.000 USD cho các hộ có thu nhập dưới 500.000 USD.

2. Cắt giảm chi tiêu xã hội

• Cắt trên 1.000 tỷ USD từ các chương trình an sinh như Medicaid và SNAP.

• Thắt chặt điều kiện nhận phúc lợi (áp đặt yêu cầu đi làm).

• Xóa bỏ ưu đãi cho năng lượng sạch từ Đạo luật Giảm Lạm phát (IRA).

• Giảm tài trợ cho Planned Parenthood (liên quan đến chăm sóc sức khỏe sinh sản).

3. Tăng chi tiêu quốc phòng và an ninh biên giới

• Tăng 150 tỷ USD cho quốc phòng (tên lửa, hải quân, công nghệ quân sự).

• 70 tỷ USD cho an ninh biên giới, trong đó 46,5 tỷ USD để xây tường biên giới.

4. Các điều khoản khác

• Tạo Tài khoản tiết kiệm “Trump”: Mỗi trẻ sơ sinh sinh từ 2024–2028 được cấp 1.000 USD.

• Thay đổi hệ thống vay – trợ cấp sinh viên: Cắt vay sinh viên trợ cấp liên bang.

• Giới hạn quyền của tòa án liên bang trong việc chặn các chính sách hành pháp.

---

II. Elon Musk phản đối nội dung gì trong dự luật này?

---

1. Làm tăng thâm hụt ngân sách một cách nghiêm trọng

• CBO (Văn phòng Ngân sách Quốc hội Mỹ) ước tính dự luật này sẽ làm tăng thâm hụt thêm khoảng 3,8 nghìn tỷ USD trong 10 năm tới.

• Elon Musk nhấn mạnh đây là một sự thiếu trách nhiệm tài khóa trầm trọng, đẩy nước Mỹ đến gần nguy cơ “nợ bền vững”.

---

2. Làm suy yếu Ban Hiệu quả Chính phủ (DOGE)

• DOGE là cơ quan Musk đại diện để thúc đẩy chính phủ hoạt động hiệu quả, chi tiêu hợp lý, tránh lãng phí.

• Musk cho rằng dự luật này phủ nhận nỗ lực kiểm soát chi tiêu, và “DOGE trở thành kẻ chịu đòn mọi thất bại dù không liên quan gì”.

 

---

3. Dự luật thiên về khẩu hiệu chính trị hơn là hiệu quả

 

“Một dự luật có thể lớn hoặc đẹp đẽ, nhưng tôi không biết nó có thể là cả hai hay không.” – Elon Musk

→ Musk chỉ trích việc dùng dự luật này như công cụ chính trị và truyền thông, thay vì một chính sách kinh tế bền vững.

 

---

Tóm lại, Elon Musk phản đối vì:

• Chống lại chi tiêu công không kiểm soát → ảnh hưởng thị trường trái phiếu, tăng chi phí vay vốn.

• Bảo vệ môi trường kinh doanh – công nghệ, tránh tạo bất ổn vĩ mô làm ảnh hưởng đầu tư.

• Phản đối kiểu làm chính sách dựa trên tuyên truyền, không đánh giá hiệu quả tài khóa.

 

---

MỞ ĐẦU: Khi luật chi tiêu trở thành quả bom tài khóa

 

Ngày 22 tháng 5 năm 2025, Hạ viện Hoa Kỳ đã thông qua Dự luật chi tiêu “One Big Beautiful Bill Act” (OBBBA) theo sáng kiến của Tổng thống Donald Trump với tỷ lệ sít sao 215–214. Gói luật này, theo giới thiệu từ chính quyền, là “cột mốc cải cách thuế và chi tiêu công lớn nhất trong lịch sử hiện đại”, với các nội dung trải dài từ giảm thuế, tăng quốc phòng, cắt giảm phúc lợi đến lập quỹ tiết kiệm cho trẻ sơ sinh.

Tuy nhiên, phản ứng từ giới tài chính và doanh nghiệp lại mang màu sắc cảnh báo cao độ. Trong số đó, nổi bật là phát biểu của tỷ phú Elon Musk – người công khai chỉ trích dự luật vì “tăng thâm hụt ngân sách” và “phủ nhận nỗ lực cải cách hành chính công”.

Bài viết này phân tích chuyên sâu về cấu trúc tài khóa của dự luật OBBBA, làm rõ các rủi ro ngân sách ẩn sau vẻ ngoài “đẹp đẽ”, cũng như rút ra bài học lập pháp ngân sách cho các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, trước xu thế mở rộng chi tiêu công và hỗ trợ tài khóa cho đổi mới sáng tạo.

I. TỔNG QUAN VỀ DỰ LUẬT “ONE BIG BEAUTIFUL BILL ACT” VÀ BỐI CẢNH TÀI KHÓA MỸ

1.1. Cấu trúc chính sách của dự luật chi tiêu

Dự luật OBBBA là một gói chi tiêu quy mô lớn, với các điểm chính như sau:

a) Giảm thuế quy mô lớn

• Gia hạn cắt giảm thuế từ năm 2017.

• Miễn thuế tiền boa và giờ làm thêm.

• Tăng khấu trừ thuế cho người cao tuổi.

• Nới lỏng giới hạn SALT – mang lại lợi ích cho nhóm thu nhập cao tại các bang có thuế suất cao như California, New York.

b) Cắt giảm phúc lợi xã hội

• Cắt giảm hơn 1 nghìn tỷ USD từ Medicaid, SNAP.

• Áp đặt điều kiện lao động khắt khe hơn để nhận phúc lợi.

• Cắt giảm tài trợ cho Planned Parenthood.

c) Tăng chi quốc phòng và an ninh

• Thêm 150 tỷ USD cho quốc phòng (tên lửa, AI, máy bay không người lái).

• 70 tỷ USD cho an ninh biên giới, bao gồm xây tường và tuyển thêm nhân sự tuần tra.

d) Các điều khoản khác

• Quỹ tiết kiệm 1.000 USD cho trẻ sinh từ 2024–2028.

• Cắt trợ cấp lãi suất cho sinh viên vay học.

• Hạn chế vai trò của tòa án liên bang trong ngăn chặn chính sách hành pháp.

→ Tổng chi phí ước tính (CBO): hơn 3,8 nghìn tỷ USD trong 10 năm, không kèm theo cơ chế bù đắp ngân sách cụ thể.

---

1.2. Bối cảnh tài khóa và rủi ro hiện hành của Hoa Kỳ

Theo dữ liệu từ Bộ Tài chính Hoa Kỳ và CBO:

Chỉ tiêu	2022	2024 (ước tính)
Nợ công liên bang	30,9 nghìn tỷ USD	~34,2 nghìn tỷ USD
Thâm hụt ngân sách	1,4 nghìn tỷ USD	>1,8 nghìn tỷ USD
Lãi suất trái phiếu 10 năm	3,75%	>4,9% (2025)
Chi phí trả lãi	475 tỷ USD	~800 tỷ USD

Tình hình tài khóa của Mỹ đã bước vào vùng rủi ro:

• Chi phí trả lãi vượt ngân sách quốc phòng.

• Trần nợ liên bang thường xuyên bị vượt ngưỡng và phải đàm phán chính trị.

• Tình hình bất ổn thị trường trái phiếu gây lo ngại mất xếp hạng tín nhiệm.

→ Việc thông qua một dự luật chi tiêu lớn mà không có lộ trình cắt giảm thâm hụt hoặc tăng thu bù đắp là hành động đẩy tài khóa quốc gia đến giới hạn mất kiểm soát.

---

II. CẤU TRÚC RỦI RO NGÂN SÁCH ẨN TRONG DỰ LUẬT OBBBA: MỘT “QUẢ BOM” KÍCH HOẠT CHẬM

Dự luật chi tiêu OBBBA, nếu nhìn qua có vẻ là một tổ hợp các chính sách “có lợi cho dân”, “mở rộng quốc phòng”, “giảm gánh nặng thuế”. Nhưng khi phân tích sâu, ta sẽ thấy:

• Chi tiêu tăng mạnh ở các lĩnh vực không tạo ra nguồn thu bù đắp.

• Cắt giảm nguồn thu thuế cơ bản.

• Không có biện pháp cân đối ngân sách hoặc cải cách thu ngân.

Từ đó, dự luật đã tạo ra ba lớp rủi ro ngân sách chính:

2.1. Rủi ro từ cấu trúc chi tiêu – Không đi kèm nguồn thu ổn định

Dự luật làm tăng chi ngân sách chủ yếu ở ba nhóm:

a) Chi quốc phòng và an ninh biên giới:

• Tăng 220 tỷ USD trong 5 năm, không gắn với nguồn thu chuyên biệt.

• Không có yêu cầu tiết giảm ở các hạng mục khác trong quốc phòng.

b) Tài khoản tiết kiệm “Trump” cho trẻ sơ sinh:

• Ước tính khoảng 14–16 tỷ USD/năm, nhưng không được trích từ Quỹ Xã hội.

c) Cắt giảm ngân sách năng lượng sạch:

• Tuy là “giảm chi”, nhưng thực chất làm mất đi các ưu đãi thu hút đầu tư xanh, dẫn đến giảm thu thuế doanh nghiệp và chi phí xử lý môi trường tăng trong tương lai.

→ Như vậy, về tài chính công, chi phí tăng là ngay lập tức, còn lợi ích không có – hoặc bị trì hoãn vô thời hạn.

---

2.2. Rủi ro từ giảm thuế – Làm suy yếu cơ sở thu ngân sách bền vững

Dự luật OBBBA đề xuất:

• Gia hạn toàn bộ các cắt giảm thuế từ 2017 đến 2028.

• Miễn thuế cho nhiều nhóm thu nhập đặc biệt (tiền boa, làm thêm…).

• Tăng giới hạn khấu trừ SALT – có lợi cho nhóm thu nhập cao tại các bang “xanh” (đa số ủng hộ đảng Dân chủ).

---

 Tác động ngân sách:

• Theo CBO, riêng các điều khoản thuế sẽ làm giảm thu ngân sách liên bang hơn 2,1 nghìn tỷ USD trong 10 năm.

• Việc giảm thu không đi kèm cải cách thuế gián thu (VAT, môi trường…), khiến cấu trúc thu – chi lệch pha dài hạn.

---

2.3. Rủi ro dây chuyền trên thị trường vốn – Lãi suất và tín nhiệm quốc gia

Hệ quả tài chính từ dự luật là:

• Phát hành thêm trái phiếu chính phủ để bù đắp thiếu hụt.

• Tăng cung trái phiếu → làm giảm giá trái phiếu hiện hành, tăng lãi suất thị trường.

• Chi phí vay nợ toàn nền kinh tế tăng, nhất là với doanh nghiệp tư nhân.

  ---

   

 Đặc biệt nghiêm trọng:

• Lãi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm đã vượt 4,9% (Q2/2025) – mức cao nhất trong vòng 10 năm.

• Tổng chi phí trả lãi của Hoa Kỳ dự kiến chạm ngưỡng 1.000 tỷ USD/năm từ 2026 – tương đương toàn bộ chi quốc phòng hiện tại.

→ Đây là vòng xoáy nợ – lãi suất – chi tiêu rất dễ mất kiểm soát, làm giảm xếp hạng tín nhiệm quốc gia (AAA xuống AA), từ đó tác động dây chuyền đến kinh tế toàn cầu.

---

2.4. Nhận định từ giới chuyên gia và thị trường

Các tổ chức tài chính, think tank và chuyên gia ngân sách đều có chung cảnh báo:

Chuyên gia	Phát biểu
Moody’s Analytics	“Dự luật OBBBA không chỉ tạo ra rủi ro thâm hụt, mà còn ảnh hưởng lòng tin vào cam kết tài khóa của Hoa Kỳ.”
CBO (05/2025)	“Không có cơ chế cắt giảm thâm hụt đi kèm, dự luật làm gia tăng nợ công lên >115% GDP vào năm 2033.”
Elon Musk	“Đây không phải là chi tiêu – mà là lời tuyên bố rút lui khỏi mọi nguyên tắc ngân sách hiệu quả.”

---

III. PHÂN TÍCH PHÁP LÝ VỀ NGUYÊN TẮC LẬP PHÁP TÀI KHÓA VÀ TÍNH HỢP HIẾN CỦA DỰ LUẬT OBBBA

Dự luật “One Big Beautiful Bill Act” không chỉ gây tranh cãi về mặt chi tiêu – mà còn đặt ra vấn đề pháp lý cốt lõi: Liệu dự luật có tôn trọng các nguyên tắc lập pháp tài khóa – hay đang vượt khỏi giới hạn hiến định của quyền lực hành pháp – lập pháp?

---

3.1. Nguyên tắc lập pháp tài khóa trong Hiến pháp Hoa Kỳ

Theo Điều I, Khoản 9, Câu 7 Hiến pháp Hoa Kỳ:

“No money shall be drawn from the Treasury, but in consequence of appropriations made by law…”

(Không một đồng nào được rút khỏi Kho bạc trừ khi đã được Quốc hội thông qua bằng luật.)

⟹ Quốc hội nắm quyền chi tiêu tuyệt đối, nhưng phải tuân thủ nguyên tắc trách nhiệm ngân sách và bảo vệ lợi ích tài khóa dài hạn của quốc gia.

→ Vấn đề đặt ra: Một dự luật làm gia tăng thâm hụt nhưng không có lộ trình cắt giảm hoặc bù đắp, có phải là hành vi lạm dụng quyền lực lập pháp tài khóa?

---

3.2. Luật tài khóa hợp hiến phải đảm bảo ba tiêu chuẩn tối thiểu

Dựa trên học thuyết của James Buchanan (The Calculus of Consent, 1962) và lý luận của trường phái Tài chính Hiến định (Fiscal Constitutionalism), một đạo luật tài khóa phải đảm bảo ba yếu tố:

Tiêu chuẩn	OBBBA có đáp ứng không?	Bình luận
1. Tính minh bạch tài khóa (fiscal transparency)	Không	Không có phân tích dài hạn, CBO đưa ra cảnh báo nhưng không có cơ chế điều chỉnh.
2. Tính bền vững (sustainability)	Không	Làm tăng nợ công mà không có giải pháp giảm thâm hụt.
3. Trách nhiệm lập pháp (legislative accountability)	Không	Gắn chặt với mục tiêu chính trị – tranh cử, không chịu ràng buộc giám sát độc lập.

---

3.3. Tính nguy hiểm trong việc “luật hóa khẩu hiệu”

Phát biểu của Elon Musk – “Một dự luật có thể lớn hoặc đẹp, nhưng không thể là cả hai” – phản ánh đúng thực tế rằng:

• Luật tài khóa hiện đại dễ bị chính trị hóa.

• Lập pháp ngân sách đang trở thành công cụ tranh cử hơn là thiết kế tài chính quốc gia.

• Khi hành vi luật hóa mang tính trình diễn, không gắn với tính toán ngân sách, nền tài khóa sẽ sụp đổ từ bên trong.

Tình huống này làm nổi bật một vấn đề thể chế nghiêm trọng: khi Quốc hội tự đánh mất vai trò kiểm soát quyền lực chi tiêu, thì cơ chế kiểm soát và cân bằng (checks and balances) cũng mất hiệu lực.

---

3.4. Bài học thể chế tài khóa cho Việt Nam

Việt Nam đang và sẽ đối diện nhiều dự án luật có yếu tố chi tiêu lớn như:

• Luật Công nghiệp công nghệ số (ưu đãi vốn, thuế, đất đai),

• Luật Chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP),

• Luật Hỗ trợ đổi mới sáng tạo – trí tuệ nhân tạo.

Tuy nhiên, theo Luật Ngân sách Nhà nước 2015 và Luật Ban hành VBQPPL 2015 (sửa đổi 2020), không bắt buộc phải kèm theo đánh giá tác động tài khóa chi tiết khi trình dự thảo luật.

 Đây là một lỗ hổng thể chế nghiêm trọng, dẫn đến các nguy cơ tương tự như OBBBA:

• Luật được thiết kế theo định hướng chính trị, không tính đến chi phí ngân sách dài hạn.

• Giao Chính phủ “hướng dẫn chi tiết” mà không kiểm soát hậu quả tài khóa.

• Không có đánh giá tác động sau luật (ex post review).

---

IV. PHÂN TÍCH SO SÁNH VÀ KIẾN NGHỊ THỂ CHẾ CHI TIÊU CÔNG CHO VIỆT NAM

 

4.1. So sánh mô hình lập pháp tài khóa Hoa Kỳ và Việt Nam

Tiêu chí	Hoa Kỳ	Việt Nam
Cơ quan kiểm định ngân sách độc lập	Có (CBO – Congressional Budget Office)	Không có (chủ yếu do Bộ Tài chính và cơ quan chủ trì soạn thảo tự đánh giá)
Yêu cầu đánh giá tác động tài khóa với mọi dự luật	Bắt buộc	Không bắt buộc, chỉ khuyến nghị
Vai trò Quốc hội trong kiểm soát ngân sách	Mạnh – lập pháp tài khóa tối cao, kiểm soát từng khoản chi	Mang tính thông qua tổng thể, ít can thiệp từng hạng mục cụ thể
Hậu kiểm ngân sách (Ex Post)	Có (GAO, các báo cáo định kỳ từ CBO)	Chưa được quy định như một nghĩa vụ pháp lý bắt buộc

→ Nhận định: Việt Nam cần nhanh chóng nâng cấp thể chế kiểm soát chi tiêu công để tránh lặp lại “hội chứng OBBBA” – tức là thông qua luật chi tiêu lớn mà không có khung ngân sách dài hạn và cơ chế giám sát độc lập.

---

4.2. Những nguy cơ tương tự tại Việt Nam nếu không cải cách

a) Luật Công nghiệp công nghệ số 2025:

• Đề xuất các gói ưu đãi thuế, vốn, đất đai cho doanh nghiệp số.

• Không có ước lượng chi phí ngân sách cụ thể, không xác định nguồn bù đắp.

b) Chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP):

• Khoản vay ưu đãi >15 tỷ USD, gắn với nghĩa vụ đồng chi của Việt Nam.

• Nếu không lượng hóa nghĩa vụ ngân sách kèm theo, sẽ tạo ra nợ ẩn dài hạn.

---

c) Luật An sinh – Khởi nghiệp – Trí tuệ nhân tạo:

• Được đề xuất với các quỹ khuyến khích đầu tư, ưu đãi thuế, giảm lệ phí.

• Không có kiểm toán độc lập, thiếu hậu kiểm hiệu quả đầu tư công.

→ Nếu không cải cách kỹ thuật lập pháp tài khóa, Việt Nam sẽ đối diện nguy cơ lạm chi – thất thoát – thâm hụt ngân sách kéo dài, trong khi hiệu quả kinh tế không được lượng hóa rõ ràng.

---

4.3. Kiến nghị cải cách kỹ thuật lập pháp và thể chế tài khóa

Lĩnh vực	Kiến nghị cụ thể
Lập pháp tài khóa	Bổ sung quy định bắt buộc “Đánh giá tác động ngân sách” đối với mọi dự thảo luật có yếu tố chi tiêu hoặc ưu đãi thuế
Thành lập cơ quan trung lập	Thành lập Văn phòng Đánh giá Ngân sách trực thuộc Quốc hội theo mô hình CBO (Mỹ) hoặc OBR (Anh)
Hậu kiểm luật	Bổ sung nghĩa vụ đánh giá thực thi tài chính của các luật 2–3 năm sau hiệu lực
Tăng phản biện độc lập	Cho phép các tổ chức xã hội – nghề nghiệp, viện nghiên cứu được phản biện tài khóa độc lập trong quá trình lập pháp
Kiểm toán chi tiêu công	Mở rộng quyền năng của Kiểm toán Nhà nước trong đánh giá các chương trình chi tiêu theo luật mới ban hành

---

V. KẾT LUẬN: “LUẬT ĐẸP” VÀ GIỚI HẠN CỦA NGHỊ TRƯỜNG

Dự luật “One Big Beautiful Bill Act” – đúng như tên gọi của nó – là một sản phẩm lập pháp được thiết kế có tính mỹ học chính trị, khẩu hiệu truyền thông mạnh mẽ, và cấu trúc thu hút cử tri rộng rãi. Nhưng dưới lớp vỏ “đẹp đẽ” ấy là một hệ thống tài khóa thiếu kiểm soát, một quy trình lập pháp bị chi phối bởi lợi ích ngắn hạn, và quan trọng nhất: một hành vi lập pháp có khả năng phá vỡ trụ cột tài chính của quốc gia.

Phát biểu của Elon Musk là hồi chuông cảnh tỉnh – không phải cho một đảng phái hay chính quyền nào, mà cho tất cả các nền dân chủ hiện đại, nơi mà nghị trường có thể bị lợi dụng để “luật hóa sự vô trách nhiệm ngân sách”.

---

Giá trị học thuật và lý luận rút ra từ vụ việc OBBBA:

• Nguyên tắc tài khóa cần được hiến định và bảo vệ bằng thể chế độc lập.

• Lập pháp chi tiêu phải gắn liền với đánh giá tác động định lượng – cả ngắn hạn và dài hạn.

• Cơ chế phản biện, hậu kiểm và minh bạch tài khóa phải là yêu cầu bắt buộc trong kỹ thuật làm luật hiện đại.

---

Lời khuyến nghị cho Việt Nam:

Việt Nam đang bước vào giai đoạn xây dựng nhiều đạo luật có yếu tố chi tiêu công lớn (công nghệ số, chuyển đổi năng lượng, đầu tư AI, hạ tầng đổi mới sáng tạo…). Nếu không cải cách triệt để quy trình lập pháp và quản lý tài khóa, thì những dự luật “đẹp về lời nói” có thể trở thành “gánh nặng tài khóa” hàng thập kỷ sau.

Thể chế lập pháp tài khóa không chỉ là công cụ điều tiết ngân sách – mà là lá chắn bảo vệ tương lai kinh tế quốc gia.

---

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. U.S. Constitution, Article I, Section 9.

2. Congressional Budget Office (CBO), Fiscal Outlook Report, May 2025.

3. Buchanan, James M. (1962). The Calculus of Consent.

4. Elon Musk, CBS Interview, 27/5/2025.

5. The Guardian, “Trump’s Big Beautiful Bill and the National Debt,” 22/5/2025.

6. Luật Ngân sách Nhà nước Việt Nam 2015.

7. Luật Ban hành VBQPPL 2015 (sửa đổi 2020).

8. Dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số 2025 – Bộ TT&TT.

9. CPTPP & EVFTA – điều khoản về minh bạch ngân sách, trợ cấp đầu tư.